RAND Corporation’un Türkiye Uzmanı Bazı Strateji ve Politika Yapıcıları
Haluk Başçıl
Graham E. Fuller
Harvard Üniversitesi, Rusya ve Orta Doğu bölümlerinde lisans ve lisansüstü eğitimlerini tamamlayan Fuller, günümüzde Vancouver, BC’deki Simon Fraser Üniversitesi’nde tarih profesörü olarak dersler vermektedir. Ayrıca ABD’nin en üst düzey think thank (düşünce üretme kuruluşu) merkezlerinden biri olan RAND’da üst düzey Siyaset Bilimcisi olarak çalışmaktadır.
1965 ve 1985 yılları arasında ABD Dış İşleri Bakanlığı’nda görev aldı. 20 yıllık dışişleri görevlerinin 17 senesini, Almanya, Türkiye, Lübnan, Suudi Arabistan, Kuzey Yemen, Afganistan, Hong Kong gibi ülkelerde geçirdi. Çalıştığı faaliyet alanı o kadar genişti ki, National Security Advisory (Ulusal Güvenlik Danışmanlığı) görevindeyken, hem CIA hem de dış işleri için çalışıyordu. Fuller daha sonra ABD yönetiminin emriyle bütün ağırlığını CIA’ye verdi ve 1982 yılında yakın doğu ve güney Asya’dan sorumlu CIA’nın Milli Haber alma görevine atanarak, CIA’nin Orta Doğu şefi oldu. 1986 yılında ulusal seviyede stratejik tahminler umumi sorumlusu olarak CIA Milli Haber alma Konseyi başkan yardımcılığına getirildi. CIA’in Orta Doğu ile ilgili uzun vadeli öngörüler bölümünde stratejist olarak çalıştı.
1988 yılında doğrudan devlet ile çalışmalarını sonlandıran Fuller, CIA’den ayrıldıktan sonra RAND Corporation’un siyaset bilimi bölümünün Başkan yardımcısı oldu.
RAND Corporation’un, esas olarak Orta Doğu, Orta Asya, Güney ve Güneydoğu Asya ve Sovyetler Birliği etnik problemleri ile ilgili çalışmalarında görev aldı. Fuller’in Türkiye, İran, Afganistan, Pakistan gibi ülkeler hakkında RAND ve CIA için hazırladığı birçok rapor ve dosyalar vardır. Müslüman dünyanın jeo-politiği ve siyasal İslam üzerine araştırmalar yaptı, raporlar hazırladı.
1977 ile 1980 yılları arasında Türkiye’de görev yapan Fuller’in 1980’li yıllarda Yeşil Kuşak projesinin Türkiye kısmının hazırlayıcısı olduğu biliniyor.
Soğuk Savaş döneminde SSCB, komünizm gibi konularda da önemli bilgiler topladı. Bu dönemde “Sovyetlerin geleceği nasıl olacak” konulu raporlar yazdı.
Çeşitli ülkeler hakkında önemli çalışmalar yaptı ve bu çalışmaları kitaplaştırdı. Türkiye üzerine çalışması Turkey’s New Geopolitics: From Balkans to China (Türkiye’nin Yeni Jeopolitiği: Balkanlardan Çin’e/Westview Press adını taşımaktadır. Ayrıca yazdığı üç kitap , “The Center of the Universe: The Geopolitics of Iran, Westview 1991 (Kâinatın Merkezi: İran’ın Jeopolitiği), The Democracy Trap: Perils of the Post-Cold War World/Dutton 1992 (Demokrasi Tuzağı: Soğuk Savaş Sonrasında Dünyayı Bekleyen Tehlikeler, Altın Kitaplar 1992). A Sense of Siege: The Geopolitics of Islam and West/RAND 1995 (Kuşatılanlar: İslam ve Batı’nın Jeopolitiği, Sabah Kitaplar 1995). Türkiye’nin Kürt Meselesi 1998’da, Yeni Türkiye Cumhuriyeti 2007’de, İslamsız Dünya 2010’da ülkemizde de yayınlanana kitaplarıdır.
Ian O. Lesser
RAND Uluslararası Siyaset Bölümü’nün üst düzey üyelerindendir ve Avrupa ile Akdeniz konularında uzmandır. RAND’a girmeden önce Stratejik ve Uluslararası Araştırmalar Merkezi’nin Uluslararası Güvenlik Konuları bölümünde üst düzey üyelik, Atlantik Konseyi’nde üst düzey üyelik ve Washington, DC’deki Uluslararası Enerji Kuruluşlarında da danışmanlık yaptı. Pennsylvania Üniversitesi, London School of Economics ve Fletcher Hukuk ve Diplomasi Okulu’nda öğrenim görmüş olan Lesser, doktorasını Oxford, St. Anthony College’de uluslararası politikalar üzerine yaptı. Kaynaklar ve Strateji, 1989 ve Türkiye’nin Yeni Jeopolitiği: Balkanlar’dan Batı Çin’e yazarı, Dr. Lesser’in Güney Avrupa ülkeleri ile Akdeniz konusunda da çok sayıda çalışması yayınlandı.
1994-1995 yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığında görev yaptı. Politika Planlama kadrosunun üyesi olarak devlet teşkilatında bulundu. Burada Güney Asya, Türkiye, Kuzey Afrika ve Orta-Doğu Barış Görüşmeleri görev alanı içinde yer aldı.
1994-95’te aynı zamanda Stratejik ve Uluslararası Araştırmalar Merkezinde Politik Askeri Araştırmalar Bölümünün Müdür Yardımcısı idi. Atlantik Konseyinde kıdemli üye ve Uluslararası Enerji Birliğinde müşavir olarak çalıştı.
Halen Dış İlişkiler Konseyinin ve Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsünün üyesidir. Los Angeles’te, Uluslararası Politikalar Pasifik Konseyinin başkan yardımcısıdır.
Daha önce RAND’da Uluslararası Politikalar ve Stratejik Araştırmalar kıdemli uzmanı olarak çalışmıştır.
Paul Henze
1955 ve 1970 yılları arasında Türkiye de Amerikan Büyükelçiliği’nde toplam beş yıl görev yaptı. Daha sonra 1974 yılında CHP ve Milli Selamet Partisi’nin koalisyon hükümetinin yönetimde olduğu dönemde Ankara’ya CIA büro şefi olarak geldi. Burada üç yıl çalıştı ve 1977 yılında Ankara’dan ayrılarak merkeze döndü. Beyaz Saray’da Başkan’a danışmanlık yapmakla görevli Ulusal Güvenlik Konseyi’nde CIA temsilcisi olarak 1980 yılına kadar görev yaptı. Türk Silahlı Kuvvetleri de dâhil Türkiye‘deki siyaseti etkileyecek kişileri çok iyi tanıdığı ve tek başına Türkiye politikasını düzenlediği söylenir.
12 Eylül 1980’de ordu darbe yaptığında bu haberi dönemin ABD Başkanı Jimmy Carter’a “Bizim çocuklar başardı” haberini veren kişi de Paul Henze’ydi.
Türkçe de dahil sekiz dil bilen Henze, Türkiye, Yunanistan, Kıbrıs, Doğu Avrupa ve Orta Asya ülkelerindeki siyasal ve ekonomik gelişmeler konusunda ABD ve CIA’nın en önemli uzmanlarından biri olarak tanınır. Paul Henze ile Yirmi Birinci Yüzyıla Doğru Türkiye başlıklı önemli bir araştırması vardır.
Henze Türkiye ili ilgili olarak şunları söyler: ‘Türkiye’ye, Türklerin izlediği yolu takip ederek, ilk önce Orta Asya’yı etüd ederek geldim. Türkçe öğrenmeye başlamadan Önce Moğol dilini çalıştım. Ama Orta Asya’yı ziyaret mümkün değildi. 1950’lerİn renkli Türkiye’si dünyaya açılıyordu. Bu ülkeyi 40 yıldır hem sık sık ziyaret ediyor, hem de zaman zaman orada yaşıyorum. Gitmediğim köşesi kalmadı. İki çok kritik dönemde Ankara’daki A.B.D. Büyükelçiliğinde görev yaptım: Menderes döneminin sonunda ve 70’li yılların ortalarındaki o sorunlu dönemde. Hükümetteki son görevim 1977- 1980 yıllarında Türkiye’den sorumlu Milli Güvenlik Konseyi Kıdemli Üyesiydim. O zamandan beri, bir WiIson Fellow’u ve RAND’ın Washington ofisinde çalışan bir daimi danışman olarak, Türkiye’yi yılda üç dört kez ziyaret ederim. Tanıdığım binlerce sade Türk vatandaşı şöyle dursun, son yirmi yılda Türkiye’nin politik, askeri, entelektüel ve iş çevreleri ile de tanışma şansını elde ettim.’
Paul Henze’nin Abdi İpekçi suikastında rolü olduğu yönünde iddialar vardır.
Paul Henze, Türkiye’de Papa İkinci Jean Paul’e Mehmet Ali Ağca tarafından düzenlenen suikastla ilgili teorileriyle de tanınır. Paul Henze, 1981 yılındaki suikasttan sonra yazdığı “Papa’yı öldürme planı” isimli kitapla Ağca’nın Bulgarlar tarafından desteklendiği teorisini yazan ilk isimlerden biri oldu. Ancak ABD Senatosu’nda 1991’de yapılan oturumlarda Sovyetlerin olayda parmağı olduğu ile ilgili teorilerin teşkilat tarafından teşvik edildiği ortaya çıktı.
Henze, hükümet görevlerinden ayrıldıktan sonra uzun yıllar RAND Corporation için analizler yaptı.
Kafkaslar, Ortadoğu, Sovyetler Birliği ve Afrika üzerine tarihi ve jeopolitik incelemeleri ve kitapları bulunmaktadır. 19 Mayıs 2011’de 86 yaşında öldü.
- Stephen Larrabee
Columbia Üniversitesinde Politik Bilimler üzerine doktora yaptı. Cornell Üniversitesinde, New York Üniversitesinde, Yüksek Uluslararası Çalışmalar Okulu Paul Nitze’de (SAİS), Georgetown Üniversitesi’nde ve Kuzey California Üniversitesinde hocalık yaptı, dersler verdi.
1978’den 1981’ e kadar Beyaz Sarayda ABD Millî Güvenlik Konseyi kadrosunda Sovyet-Doğu Avrupa olayları ve Doğu-Batı askerî ilişkileri konularında uzman olarak çalıştı.
RAND’a girmeden önce Doğu-Batı Güvenlik Araştırmaları Enstitüsünde başkan yardımcısı ve araştırma müdürü olarak çalıştı. 1983-1990 yılları arasında ise enstitünün çok seçkin araştırmacılarından biri olarak görev yaptı.
RAND’ın Washington kadrosunun kıdemli üyelerindendir ve Avrupa Ortak Güvenlik masasında çalışmaktadır. Birçok yayını bulunmaktadır.
Morton Abramowıtz
Century Foundation adlı kuruluşta kıdemli araştırmacıdır. 1985-89 döneminde istihbarat ve araştırma işlerinden sorumlu Dışişleri Bakan yardımcısı oldu. Daha sonra 1989-91 Turgut Özal Cumhurbaşkanı olduğu dönemde, 1. Körfez Savaşı sırasında ABD’nin Ankara Büyükelçisiydi. 1991-97 döneminde ise Carnegie Endowment for International Peace’in başkanıydı.
Beyaz Saray’ın dış politikalarında çok etkili, çok iyi bir diplomat ve “Siyaset Bilimci”si olarak bilinir. Sözü dinlenen ve önerileri dikkate alınan Abramowitz, Dış İlişkiler Konseyi (İngilizce: Council on Foreign Relations (CFR)) kıdemli üyesidir.
ABD’nin Uzak Doğu (Çin ve Kore) politikası ile ilgili kitapları bulunmaktadır. Balkanlardaki çatışmalar ve Kosova problemi ile ilgili çalışmaları olmuştur
Abramowitz yıllar önce Tayyip Erdoğan’ı Başbakan ve Abdullah Gül’ü Dış İşleri Bakanı yapmakla mükellef olmuş bir kişidir: “1997 Ocak ayında CIA’nın yan kuruluşu RAND Corporation’un ABD Hükümeti’ne verdiği raporda, (…) ‘Artık Refah Partisi’ni iktidar seçeneğimiz olarak destekleyelim’ deniyor. (…) Tayip Erdoğan’a veliaht ve geleceğin başbakanı gözüyle bakılıyor. ABD kaynakları Abdullah Gül ’den de geleceğin dışişleri bakanı olarak söz ediyorlar. Geleceğin iktidar formülü de böylece belirmiş oluyor.” (Cumhuriyet, 16 Şubat 1997)
Abramowitz, 1996 yılında, Türkiye’nin siyasi geleceği ile ilgili ‘kehaneti’ aradan geçen altı yıl sonra, 3 Kasım 2002 tarihinde yapılan TBMM seçimlerinde gerçekleşir!
Morton Abramowitz, öngörülerini Rand Corp.’un aylık yayın organında ve CFR’nin yayını olan dış İlişkiler (İngilizce: Foreing Affairs) dergisinde yazmaktadır.
Henri J. Barkey
İstanbul’da doğup büyüdü. Doktorasını Pennsylvania Üniversitesi Siyaset Bilimi bölümünde tamamladı. 1998-2000 yılları arasında Amerikan Dışişleri Bakanlığı’nın Politika Planlama Bölümü’nde Türkiye, Yunanistan, Kıbrıs, Irak’ın istihbarat alanlarında dışişleri bakanına bağlı olarak çalıştı. Ortadoğu ve Türkiye uzmanıdır.
Türk meseleleri üzerine yayınlanmış çok sayıda çalışması vardır. The State and the Industrialization Crisis in Turkey (West- view Press, 1990) kitabını yazmış; The Politics o f Economic Reform In the Middle East (St. Marti n’s, 1992) ve The Reluc-tant Neighbor: Turkey’s Role in the Middle East (US1P Press, 1996) kitaplarının editörlüğünü yaptı.
Barkey, CIA’nin üst düzey yöneticilerinden Graham Fuller’le birlikte yazdığı Türkiye’nin Kürt Sorunu (Turkey’s Kurdish Question) adlı kitapla Türkiye’de pek çok kesimin dikkatini çekmişti. ABD’nin Princeton, Columbia, Pennsylvania ve New York Devlet Üniversitesi gibi önde gelen okullarında dersler de vermiş olan Barkey, Newsweek, Washington Post ve Wall Street Journal gibi medya kuruluşlarına yazılar yazmaktadır.
Makaleleri Los Angeles Times, The International Herald Tribune gibi gazetelerde yayımlanan Barkey, News Hour, CNBC, ABC News and NPR gibi televizyonlarda siyaset yorumculuğu yapmaktadır.
Lehigh Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümümde doçent doktor olarak görev yapmaktadır. Carnegie Endowment For International Peace adlı düşünce kuruluşunda çalışıyor.
Zalmay Khalilzad
1951 yılında Afganistan’ın Mezar-ı Şerif kentinde doğdu. Öğrenim için 16 yaşında Kabil’e gitti. Birçok genç gibi “Amerikan Dostları Derneği”ne üye oldu. Başarılarıyla dikkatleri çeken Khalilzad’ı, okulundan mezun olduktan sonra burslu olarak Lübnan’daki Amerikan Üniversitesi’ne gönderildi.
Lübnan’daki üniversite eğitimi sonrasında Chicago Üniversitesi’ne gönderildi. Aşırı sağcıların egemen olduğu Chicago üniversitesi’nde, ABD başkan yardımcılığı görevini yürüten Dick Cheney, Dünya Bankası’nı yöneten ve Irak savaşının mimarı kabul edilen Paul Wolfovitz ve Bush kabinesinde Savunma Bakanı olarak görev yapan Donald Rumsfeld gibi radikal sağcılarla tanıştı.
Khalilzad hem Wolfovitz’in öğrencisi ve yardımcısı, Cheney’in de arkadaşı oldu. Nitekim 1984 yılında ABD dışişleri bakanlığında görev alan Khalilzad, doğrudan Wolfovitz’e bağlı çalıştı. Çalışmalarıyla ABD’li yetkililerin gözüne giren Khalilzad, ABD dış siyasetini belirleyen grup arasında yerini aldı.
Carter döneminde Brzezinski ile beraber Sovyetlere karşı savaşan Afganistanlı mücahitleri silahlandırılması dahil olmak üzere mücahit direnişinin önemli mimarlarından oldu.
Afganistan işgali ve Irak-İran savaşında, 1985 ile 1989 yılları arasında, ABD Başkanı Reagan’ın Dışişleri Bakanlığı düzeyindeki danışmanı oldu. Aynı zamanda politika planlama grubunun bir üyesi olarak Dışişleri Bakanlığı içinde yer aldı ve Afganistan bölümüne danışmanlık yaptı. Afgan mücahitlerinin yürüttüğü direnişe hem ülke içinden hem de yurt dışından destek sağlanmasını organize etti.
Başkan George W. Bush döneminde, 1990-1992 arasında, Savunma Bakanlığı Politika Planlama Müşteşar yardımcısı olarak çalıştı.
1993 ve 2000 yılları arasında, Khalilzad RAND Coorperation’un strateji, doktrin ve Kuvvet bölümünün müdürlüğünü yaptı. RAND’ın Ortadoğu Araştırmalar Merkezi yanı sıra RAND’ın periyodik yayını “Stratejik Değerlendirme” çalışmalarına katıldı.
1998 Ocak ayında Bill Clinton’ı Saddam Hüseyin’i ve rejimini devirmek için diplomatik, askeri ve politik her türlü girişime de çağıran neo-con’larca hazırlanan ‘Yeni Amerikan Yüzyılı Projesi’ nin imzalayıcılarından oldu.
2000 başkanlık seçimleri sonrası Dick Cheney tarafından geçici savunma komitesine başkan tayin edildi. Bu dönemde ayrıca Bush’un özel danışmanlığını da yaptı.
2003-2005 tarihleri arasında ABD’nin Afganistan, 2005-2007 tarihleri arasında ABD’nin Irak büyükelçisi, 2007’de de ABD’nin BM daimi Temsilcisi olarak görev yaptı.
RAND çalışmaları, Cambridge Energy Research Associates’e danışmanlık yapmak için kısa bir geçiş dönemini oluşturdu. ABD petrol devi Chevron bünyesinde yer alan Unucal’ın 1.400 km’lik ve 2 milyar dolarlık Türkmenistan’dan Afganistan-Pakistan’a kadar uzanan Trans-Afganistan gaz boru hattı’nın risk analizini yaptı.
Dick Cheney’nin yönettiği ve şu an Irak’ta birçok petrol anlaşmalarında yer alan Halliburton adlı petrol şirketinin de hisse ortağıdır.
Khalilzad, Cheryl Benard adında Yahudi asıllı Danimarkalı bir sosyologla evlidir. 200’den fazla kitap, makale ve rapor yazmıştır.
Alan Makovsky
ABD’nin İstihbarat ve Araştırma Dairesi’nin Güney Avrupa bölüm şefliği görevinde bulundu. Türkiye’de üslenen Çekiç Güç’ün siyasi danışmanlığını üstlendi. ABD’nin Ortadoğu Özel Koordinatörünün danışmanlığını da yaptı. Washington’daki Institute for Near East Policy adlı kuruluşta kıdemli araştırmacıdır. Buradaki uzmanlık alanı Türkiye ve Orta Doğuya ilişkin konulardır. Eski bir Dışişleri Bakanlığı görevlisi olan yazarın, çağdaş Türkiye siyaseti ve ilgili konularda Amerikan politikası üzerine çok sayıda makalesi vardır.
ABD Dışişleri Bakanlığı bünyesinde uzun yıllar görev üstlendikten sonra, Washington- Yakın Doğu Politikası Enstitüsündeki Türkiye Araştırmaları Programının Direktörü olarak çalışmalarını sürdürüyor.
- F. Brown
RAND danışmanlığı yanı sıra Münih’te bulunan RFE/RL (Radio Liberty) Araştırma Enstitüsünde Onursal Akademisyen olarak görev yapıyor.
Phılıp H.Gordon
Philip H. “Phil” Gordon (1962 doğumlu) Amerikalı bir diplomat, Avrupa ve Avrasya İşlerinden Sorumlu Devlet eski Genel Sekreter Yardımcısı görevini üstlenmiş, dış politika uzmanıdır.
2008 Başkanlık seçimlerinde Barack Obama’nın üst düzey dış politika danışmanlığını yaptı. 2009 yılında ABD’nin Avrupa ve Avrasya İşlerinden Sorumlu Bakan Yardımcısı oldu. Gordon, Avrupa ve Avrasya’daki 50 ülkeden ve NATO, Avrupa Birliği organizasyonu, Avrupa İşbirliği ve Güvenliği Teşkilatı’ndan (AGİT) sorumlu genel sekreter yardımcısı olarak çalıştı. ABD’de, ‘Ermeni soykırımının kabul edilmesinin Türk-Amerikan ilişkilerinde aşırı bozulmasına neden olacağını’ savunanlardan birisidir.
Brookings Enstitüsü’nde ABD dış politikası uzmanı olan Philip H. Gordon, Mart 2013’den beri Beyaz Saray’da, Ulusal Güvenlik Ekibi’ nde Başkan Obama’nın özel yardımcısı ve Ortadoğu, Kuzey Afrika bölgelerinin Beyaz Saray Koordinatörü asistanı olarak görev yapmaktadır.
Haluk Başçıl
Devam edecek…
Gelecek yazı: 17 Kasım Pazartesi,
- RAND Raporu: ‘Balkanlar’dan Batı Çin’e: TÜRKİYE’NİN YENİ JEOPOLİTİK KONUMU”
