Rand Corporation

Rand Corporation

Haluk Başçıl

ABD politika yapıcıları-stratejistleri ile siyasal karar mekanizmaları, 1980’in ikinci yarısında, SSCB’nin çöküşe doğru gittiğini belirlerler. Bu tespitle yetinilmez. Bu gelişmeden nasıl yararlanılacağı, ABD hegemonyasının dünyanın her yerinde nasıl egemen kılınacağı üzerine bir çalışma başlatılır. RAND Corporation bu çalışmanın merkezinde yer alır. Dünyanın değişen jeopolitiği içinde değişimin en yoğun olarak yaşanacağı: Balkanlar, Kafkaslar-Orta Asya ve Orta Doğu ayrı bir yer tutar. Bu bölgelerin keşişme noktasında bulunan Türkiye’nin jeopolitiği, değişeni dünyada yeniden tanımlanır. ABD, çıkarları doğrultusunda Türkiye’nin bu bölgelerde üstleneceği rol ve işlevi belirlerken, Türkiye üzerine yoğun bir inceleme ve tartışmalar yürütülür. Türkiye üzerine inceleme ve araştırma çalışmaları RAND’ın belirlediği çerceveye uygun olarak çeşitli düşünce kuruluşları, vakıflar, tintank vb kuruluşlarlada RAND’ın koordinasyonu altında sürdürülür.

RAND Corporation’un Avrupa-Türkiye ve Orta Doğu uzmanı politika yapıcıları-stratejistleri, Pentagon, Dışişleri Bakanlığı vb kuruluşlar için Türkiye üzerine çeşitli raporlar hazırlarlar. Bu inceleme araştırma metinlerinin, raporlarının bir kısmı kitaplaştırılarak ülkemizde de yayınlanır. Yayınlanan bu incele-araştırma raporları ile raporun orjinali arasında bir farklılık olabileceği açıktır. Yine de kitaplaştırılan bu raporlar ABD’nin bölgemizdeki genel yönelimine ve politikalarına ışık tutan önemli belgelerdir.

Anafikir olarak, ABD’nin bölgemizdeki politikalarını araştırmaya-incelemek için ABD’nin bölge uzmanı politika yapıcılarının ülkemizde yayınlanan kitaplarından yararlandık. Hazırladığımız bu inceleme araştırma dosyamız, ABD’li uzmanların metodolojisine uygun olarak çeşitli alt başlıklardan oluyor.

ABD’nin Avrupa-Orta Doğu strateji uzmanları ile politika yapıcıları çalışmalarını ağırlıkla RAND Corporation içinde yürüttükleri için ‘Türkiye’nin Yeni Jeopolitiği’ üzerine yaptığım bu inceleme-araştırma yazısı sitemizde parçalar halinde yayınlanacaktır.

Yazı dizimiz RAND Corporation’un hazırladığı politika belge ve raporlarına dayandığından, ilk yazıda RAND Corporation’u kısaca tanımak yararlı olacaktır.

RAND Corporation

Türkiye dış politikası dahil olmak üzere ekonomisi, (dini, etnik ve mezhep yapısı,… vb) ve kültürel özellikleri konularında araştırmalar yapan, belgeleriyle politika raporlar hazırlayan RAND Corporation ABD’nin önemli bir kuruluşudur. RAND’ın Avrupa, Orta Doğu ve Türkiye üzerine çalışmalar yapan uzmanlardan politika belirleyen, strateji üreten bazı tanınmış şahsiyetler ülkemizde de bilinmektedir: Graham E. Fuller, Paul B. Henze, F. Stephen Larrabe, Ian O. Lesser, Henri J. Barkey, Morton Abramowitz, Philip H. Gordon, Zalmay Khalilzad, Alan Makovsky, J. F. Brown vb. Bu kişilerin Türkiye ile ilgili hazırladıkları raporlar, politika belgeleri vb, ABD’nin Türkiye politikalarına yön vermektedir.

Kurumsal web sitesine göre, RAND Corporation “nitelik” ve “nesnellik” temelinde özgürce araştırma ve analize dayalı politikaların oluşturulmasını, geliştirilmesini ve hedeflerin elde edilmesini, her hangi bir gelir elde etme amacı gütmeksizin sağlamak amacıyla kurulur. Douglas Aircraft Company tarafından oluşturulan bu ‘Proje RAND’, ikinci Dünya Savaşı sonrasında, ABD Hava Kuvvetlerine araştırmalar ve analizler yapmak amacıyla 1945 yılında faaliyete başlar.

İkinci dünya savaşından sonra dış politikada gizliliğin bir çalışma anlayışı haline gelmesinde Ford Vakfı önemli bir rol üstlenir. Hava kuvvetleri bünyesinde oluşturulan RAND, ABD’nin en önemli ve gizli araştırmaları yürüten yapılanması haline gelir. RAND ile Ford, Rockefeller, Carnegie ve diğer birçok vakıf arasında sıkı ve yaygın bir işbirliği vardır. Bu işbirliği iç içeliğe varıncaya kadar uzanır. Mesela 1952’de Ford Vakfının başkanı ile RAND’ın başkanı aynı kişiydi.

RAND, kuruluşundan itibaren, sayısız araştırma yürütmüş ve elde ettiği sonuçları askeri ve sivil alana aktararak ABD hegemonyasının devamına ortam sağlamıştır. Yürüttüğü birçok olağan üstü çalışma birçok nedenden dolayı henüz bilinmemektedir. Dolayısıyla da gözü kapalı savunucuları da, eleştirenleri de RAND’ın sınırsız ilişki ağı ve büyük olanakları nedeniyle onun etrafında bir mistik hava da oluşturmuşlardır. Herkesin üzerinde anlaştığı şey, RAND’ın ikinci dünya savası sonrasında birçok yeni keşfin ve teknolojik gelişmenin sağlanmasında oynadığı merkezi roldür.

RAND’ın araştırmalarının 2/3’ü ABD’nin ulusal güvenlik alanlarına yöneliktir. Bu araştırmalar kendi içinde hava kuvvetleri, Arroya merkezi (ordunun ihtiyaçlarının sağlanması) ve ulusal savunma enstitüsü (savunma bakanlığı, genelkurmay başkanlığı, savunma kuruluşları için araştırma ve analiz) çalışmaları olarak ayrılır. Araştırmalarının kalan 1/3’ü kısmını da sağlık, eğitim, ceza ve asliye hukuk, el emeği, toplum ve ekonomi üzerinedir.[1]

ABD’deki çeşitli düşünce kuruluşları, Vakıflar, think tanklar, RAND Corporation ile birlikte çalışırlar. CİA ve diğer güvenlik kuruluşlarında ( Pentagon, ABD Dış İşleri Bakanlığı, Savunma Bakanlığı, çeşitli üst derecedeki komisyonlar vb ‘nde) çalışan uzman kişiler, stratejistler, politika yapıcılar RAND Corporation’da da çalışmakta ve hazırladıkları raporlarla ABD politikalarına yön vermektedirler. Kısacası RAND Corporation, ABD ordusu bünyesinde analiz ve araştırma temelinde, dünya siyasetine yönelik politikalar üreten bir yapıdır. RAND’ın çalışmaları ABD hükümetinin katkıları ve sağlık endüstrisi de dâhil olmak üzere Amerikan şirketlerinin bağışlarıyla, aynı zamanda üniversitelerin ve bireylerin de yardımlarıyla finanse edilir.

RAND’ın yaklaşık 1.700 çalışanı vardır. Merkezi Kaliforniya’dadır ve buna bağlı, Santa Monica, Washington D.C., Pittsburgh, Pennysylvania (Carnegie Mellon Üniversitesi ve Pittsburgh Üniversitesi’ne bitişik), Cambridge (İngiltere) ve Brüksel (Belçika) de ofisleri bulunmaktadır. ABD’de daha başka küçük ofisleri de aynı tarzda çalışma yapmaktadır. Ayrıca, başta RAND bünyesinde Körfez Ülkeleri Politikaları Enstitüsü (Lousiana’da) ve RAND-Katar Politikaları Enstitüsü (Katar- Doha’da) olmak üzere birçok kuruluş bulunur.

RAND Corporation, Dünya’da yaşanan sorunların pratikte öne çıkan boyutlarını üzerine analizcileriyle doktora öğrencileri birlikte çalışırlar. Santa Monica kampüsü RAND ‘ın araştırma merkezidir. RAND’ın Parde Okulu akademik örgün eğitimde dünya politik analizine ilişkin en gelişmiş programına sahiptir. Eğitimin bir parçasını da kamu politikaları felsefesi oluşturur. Diğer üniversitelerden farklı olarak tüm öğrencilerin her türlü eğitim giderleri karşılanır, burs verilir. Böylelikle öğrencilerin tüm zamanlarını araştırma ve geliştirmeye vermeleri sağlanır. RAND projelerine ve araştırmalarına katılmaları için belli sayıda yabancı öğrencinin staj yapmasına ve burs programına katılmasına olanak sağlanmaktadır. Bu projelerin çoğu kısa vadeli ve bağımsız çalışmalar olup, RAND personelinin danışmanlığında yürütülür.

RAND Corporation, ekonomi alanında hakemli bir dergi yayınlamaktadır. Son 60 yılda ekonomi ve pozitif bilimlerde Nobel ödülü almış 32 Bilim adamı, Uzman, Stratejist Politikacı vs kariyerlerinin belli bir aşamasında RAND’ın bir projesinde çalışmış ya da birlikte bir çalışma yürütmüştür.

RAND, sosyal ve pozitif bilimlerin farklı alanlara uygulanmasında karşılaşılan sorunların çözümlenmesinde, uygulamalı bilim ve yöneylem araştırmalarını farklı uzmanlık alanlarının ortak çalışmasıyla, çözümlemeye çalışır.

RAND’a katkı sağlayan bazı isimler[2]

ABD, bilimsel araştırmaların ve deneylerin merkezi olarak kabul edilir. ABD, dünya üzerindeki ekonomik –politik, sosyo-kültürel ve askeri hegemonyasını sürdürebilmek için, pozitif ve sosyal bilimlerdeki her türlü gelişmeden sonuna kadar yararlanır. Kısaca, ABD’nin dünya üzerinde hâkimiyeti, sadece askeri gücünden gelmez.

Marks ve Engels tarihsel materyalizmi bilimsel temelde ortaya koymaya çalışmışlardır. Yaşadıkları dönemdeki her türlü bilimsel keşfin açığa çıkardığı toplum ve doğa yasaları ile kapitalist toplumun kurallarını, işleyişini gözler önüne sermişlerdir. Kapitalizmin toplumsal yasalarından yola çıkarak geçmiş ilkel komünal, köleci, feodal toplumlara ve gelecek komünist topluma ulaşmışlardır. Marks ve Engels’in gelecek toplum tahayyülü komünizm, ütopik sosyalistlerin kafalarında oluşturdukları gibi hayali bir toplumsal düzen olmayıp, bilimsel sosyalizmin toplumsal ifadesidir. Dolayısıyla içinde yaşadıkları toplumu-doğayı daha anlaşılır kılan bilimsel her türlü ilerleme ve keşifle yakından ilgilenmişlerdir. Her bir yeni bilgiyi, toplumda var olan sınıflar arasındaki mücadeleyi daha anlaşılır kılmanın ve gelecek topluma ulaşmanın ışığı olarak ele almışlardır. Ardılları da bu yaklaşımı bir süre sürdürmüşlerdir. Ancak, uzun bir süredir sosyalistlerin dünyayı anlama ve değiştirmede bilimsel gelişmelerden uzak düştükleri, daha ideolojik bir söyleme savruldukları söylenebilir. Belki de içine düşünülen krizin önemli nedenlerinden birisi budur.

Devam edecek…

Gelecek yazı: RAND Corporation’un Türkiye Uzmanı Bazı Strateji ve Politika Yapıcıları

[1] http://www.sourcewatch.org/index.php/RAND_Corporation

[2] http://en.wikipedia.org/wiki/RAND_Corporation