Şiir yaşatıyor (1917-1 MART 1985) A.KADİR
“ Toplumdan koptuğun anda hem topluma karşı hem kendine karşı cinayetin en büyüğünü işlemiş olacaksın, ihanetin en büyüğünü.
A.Kadir
Yaşamı: Asıl adı Abdülkadir Meriçboyu olan A. Kadir, 1917 yılında İstanbul’da Eyüp’te doğdu. İlk ve ortaöğrenimini aynı yerde yaptı. 1933 yılında Kuleli Askeri Lisesi’ne girdi. 1936’da liseyi bitirince Ankara Harp Okulu’na geçti. 1938’de subay çıkmasına 7 ay kala Nâzım Hikmet’inde karıştırıldığı davada on ay hüküm giydi ve okulla ilişiği kesildi. Er olarak 2,5 yıl askerlik yaptı. İlk şiirlerini askerliği sırasında yayımlamaya başladı. Askerliğini bitirince 1941’de İstanbul Hukuk Fakültesi’ne girdi.1943 yılında çıkardığı “Tebliğ” adlı şiir kitabı İstanbul Sıkıyönetimi’nce toplatıldı ve şair sıkıyönetim bölgesi dışına çıkarıldı. Muğla, Balıkesir, Konya, Adana ve Kırşehir’de beş yıla yakın sürgün hayatı yaşadı. Sürgünden döndükten sonra bir yandan gazetelerde ve yayınevlerinde düzelticilikle hayatını kazanırken, bir yandan da sanat çalışmalarını sürdürdü. 1953’te evlendi. İki oğlu oldu. 1965 yılından ölümüne değin tüm emeğini yalnız kitaplarına yöneltti.
- Kadir toplumcu gerçekçi çizgisinden ödün vermeyen bir şairdi. Altmışıncı yıldönümü dolayısıyla şair bir dostunun sözlerini aktaralım sizlere: “…A. Kadir’in şiirlerinde, yaşamını göz nuruyla ve kalemiyle kazanan namuslu bir aydının onurlu diklenişi vardır. Bu dikleniş zaman zaman alayla karışık bir aldırmazlığa dönüşür. ‘Halk adamı’nın yapması gereken neyse onu yapar A. Kadir. Dünya görüşüne aykırı gelen bütün davranışları hoşgörüsüzce eleştirir.
Bir anlamda katı kuralcıdır… Özgürlük için savaşımın ve ekmek kavgasının içindeki bütün insanların sözcüsü gibidir…”
Şair 12 Eylül 1980 darbe sabahı da iki ay gözaltına alınmıştır.
Bugünlere kolay gelinmemiştir. Dergilerde şiirleri yayınlanır. Jurnal işler. Faşizmin çanak yalayıcıları, savaştan, yokluktan yana olanlar dergiyi bombardımana tutar. Şiirler şiirler…Sürgün yıllarına yayılan: insan, memleket, yaşam sevgisi, sömürü düzenine başkaldırış, haksız savaşların, faşizmin ve emperyalizmin lanetlenmesi, dünya halklarının özgürlüğe kavuşacağı inancı.
Eleştirmen, Sivas Katliamı’nda yitirdiğimiz Asım Bezirci ise A. Kadir’in 35. sanat yılındaki töreninde sözlerini şöyle noktalar: “Kadir’in adı çilenin olduğu kadar direncin de adıdır, umudun ve çalışkanlığın da adıdır. Kısacası örste dövüle dövüle çelikleşmiş namusun adıdır.”
Halkına sevgiyle yaklaşan, açık ve süssüz bir dil kullanan şairin şiirlerinden bir tanesine yazımızda yer verelim.
BEŞİKTAŞ TRAMVAYI
Bahçemdeki dut ağacı
vurdu ince dallarıyla penceremin camına,
bir Beşiktaş tramvayı geldi aldı beni,
bir Beşiktaş tramvayı götürdü sana.
Çemberlitaş, Şehzadebaşı, Saraçhane.
Almışım parmaklarını ellerime,
Beşiktaş tramvayında giderim yâne yâne.
Terzi Âdem, berber Ali,
dikimhaneden Emine teyze
ve Makbule.
Üç sarışın birader,
Kapalıçarşı terlikçileri.
Bir küçücük simitçi çocuk,
ve levent bir hizmet eri.
Hep iyi insanlar bunlar.
Dert yüzü görmesinler.
Eksik olmasınlar.
Vatman ağabeyimiz de eksik olmasın.
Her akşam böyle götürsünler seni evine,
bir elinde gönlüm benim,
bir elimde sefertasın.
1944, Konya
- KADİR’İN YAPITLARI
Tebliğ (1943) (1943)
Bugünün Diliyle Mevlânâ (1955)
Hoş Geldin Halil İbrahim (1959)
Asıl Adalet (1960)
Seçme Şiirler (Eduard’dan Bezirci’yle) (1961)
İlyada (Azra Erhat’la) (1958-1962)
Dört Pencere (1962)
Bugünün Diliyle Hayyam (1964)
Eski Çağlar Tarihi (Tarihi Kadim) (1966)
1938 Harp Okulu Olayı ve Nâzım Hikmet (1966)
Bugünün Diliyle Tevfik Fikret (1967)
Mutlu Olmak Varken (1968)
Odysseia (Azra Erhat’la) (1970)
Dilden Dile (1970)
Halkın Ekmeği (Brecht’ten Bezirci’yle) (1972)
Dünya Halk ve Demokrasi Şiirleri I (1973)
Vietnam Şiiri (Afşar Timuçin’le) (1973)
Filistin Şiiri (Afşar Timuçin’le) (1974)
Portekiz Sömürgeleri Şiirleri (Afşar Timuçin’le) (1975)
Dünya Halk ve Demokrasi Şiirleri II (1975)
Sovyet Rusya’da Onbeş Gün (1978)
Makinaların Türküsü (Brecht’ten Gülen Fındıklı’yle) (1979)
Dünya Halk ve Demokrasi Şiirleri III (1980)
Karanlık Zamanlar (Brecht’ten Gülen Fındıklı’yle) (1980)
Çalışmalarından bazıları Üstün Hizmet ve çeviri ödüllerine layık görülmüştür.
Yararlanılan kaynak: A. Kadir, Mutlu Olmak Varken, Can Yayınları, 4. Basım, Mayıs 2012.
Hazırlayan: Serkan Yaman
